ORTA OYUNU

    

Orta oyunu, Geleneksel Türk Tiyatrosunun bir türüdür. 19.yüzyılın ilk yarısında oynanmaya başlanmış ve 19.yüzyılın sonuna doğru en başarılı dönemini yaşamıştır. Kavuklu Hamdi ve Pîşekâr Küçük İsmail Hakkı Efendi en tanınmış orta oyunculardır.

   Dört bir yanı seyircilerle çevrilmiş bir meydanda, herhangi bir yazılı metne bağlı kalmadan oynanan oyundur. Bu oyuna "kol meydanı, meydan oyunu, zuhurî" gibi isimler verilmiştir.

   Orta oyununda güldürü yanlış anlamalara dayalı olarak sağlanır. Buna "arzbar" denir. Usta-çırak ilişkisiyle yaşatılan bir oyundur. Oyunda müzik, dans unsurlarına yer verilir. Orta oyunu ile Karagöz oyunu arasında benzerlikler çoktur. bundan dolayı "Orta oyunu için Karagöz oyununun perdeden yere inmiş biçimidir." denilir.

   Oyunun kahramanlarından Pişekar, Karagöz oyunundaki Hacivat'ın; Kavuklu da Karagöz'ün karşılığıdır. Bunun dışında yine Osmanlı Devletinin çeşitli yörelerinden insanların temsil edildiği tipler vardır. "Kavuklu Arkası, Acem, Laz, Kürt, Kayserili, Bolulu, Zenne, Arnavut, Frenk, Tiryaki vb." başlıca tipler arasındadır.

   Oyun Alanı

   Oyun, yuvarlak ya da elips biçimindeki etrafı seyircilerle çevrili bir alanda oynanır. Seyirciler "parmaklık" denilen bir tür ip bağlanmış kazıklarla oyun alanından ayrılır. Erkek ve kadın seyirciler oyunu farklı yerlerden (haremlik-selamlık) izlerler. seyircilerin hemen önünde çalgı takımı vardır. Alanda "yeni dünya" ve "dükkan" adı verilen iki dekor bulunur. Alanın giriş bölümünde ise "sandık odası" bulunur. 

   Orta Oyunun Bölümleri

1-Giriş: Zurnacı Pîşekâr havası çalar, müzik eşliğinde Pişekâr meydana gelir. Seyircilere selam verir ve zurnacıyla konuşur. Oyunu takdim edildiği bölümdür.

2-Tekerleme (Muhavere): Kavuklu ve Kavuklu Arkası çalgı eşliğinde  meydana gelir. Bu bölüm "arzbar" ve "tekerleme" olarak ikiye ayrılır. Pîşekâr'la Kavuklu arasında geçen ve Kavuklu'nun gerçekleşmesi mümkün olmayan hayalî bir olayı ( genellikle rüyayı) olmuş gibi anlattığı kısa konuşmadır.

3-Fasıl: Asıl oyunun ortaya konulduğu bölümdür. Bu bölümde Pişekâr ve Kavuklu'nun yanı sıra Zenne, Kayserili, Külhanbeyi, Cüce ve Kambur, Laz, Arnavut, Çelebi, Rumelili gibi oyunun diğer kahramanları da yer alır. Bu bölümde iki oyun vardır:

1.    1.Mahalleye gelen zenne takımına kiralık ev bulunması (Yenidünya dekoru kullanılır.)

2.Pişekar’ın Kavuklu’ya iş önerilerinde bulunması (dükkan dekoru kullanılır.)

4-Bitiş: Pişekâr ile Kavuklu, kendi aralarında kısa bir konuşma yaptıktan sonra Pîşekâr, "Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola" diyerek bir sonraki oyunun adını ve yerini belirtir ve oyun sona erer.

Orta Oyunu İle İlgili Bazı Terimler

Palanga: Orta oyunun oynandığı alan verilen isim. Daire ya da elips biçimindedir. Etrafı seyircilerle çevrilmiş alanın ortasında oluşan boşluk alandır.

Yeni Dünya: Oyunda ev yerine kullanılan bezsiz paravana verilen isimdir. Yaklaşık 170 yüksekliğinde ve iki iç kanatlıdır. 

Dükkan: Masa, sehpa ya da bir paravan biçiminde olan ve oyunda işyeri amaçlı kullanılan dekor. Yüksekliği 70-80 cm civarındadır.

Pastav: Pîşekâr'ın elinde tuttuğu "şak şak" da denilen bir tür tahtadan maşa ya da içi ayrık tahta.

Sandık Odası (Pusat Odası): Oyuncuların malzemelerinin, giysilerinin bulunduğu sandıktır.

Mevki: Erkek seyircilerin bulunduğu bölüme denir.

Kafes: kadın seyircilerin bulunduğu bölüme denir.